Lễ hội Nghè chùa Gia Cốc được phục dựng từ năm 1993 và nhanh chóng trở thành một sự kiện văn hóa ổn định, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân và du khách.
Cụm di tích nghè và chùa Gia Cốc gắn liền với tên tuổi của Thái sư Lê Trung Hoa, một vị quan danh tiếng thời Lý. Mặc dù ngày sinh và ngày mất của ông không được ghi rõ, nhưng theo sử sách, ông sinh ngày 10 tháng 3 và mất vào ngày 10 tháng 8. Từ khi còn nhỏ, Lê Trung Hoa đã bộc lộ tài năng xuất chúng, cả về văn chương lẫn võ nghệ.
Khi giặc Tống do tướng Hoàng Phúc chỉ huy kéo quân xâm lược Đại Việt, triều đình đã cử Lê Trung Hoa làm Thái sư, giao cho ông trọng trách chỉ huy một vạn quân để chống lại quân xâm lược. Khi quân Tống đóng đồn tại trấn Hải Dương, Thái sư Lê Trung Hoa đã chỉ huy quân đội đánh mạnh vào hướng Đông, đồng thời hỗ trợ phòng thủ từ phía Tây. Dưới sự chỉ huy tài ba của ông, quân Tống bị đánh bại, hòa bình nhanh chóng được lập lại trên đất nước.
Sau chiến thắng, Lê Trung Hoa dẫn quân trở về trang Gia Cốc để khao thưởng cho các tướng sĩ và binh lính đã chiến đấu anh dũng. Tại đây, trước phong cảnh hữu tình và vẻ đẹp tuyệt vời của vùng đất, ông đã quyết định dựng trại và đóng quân lâu dài.
Nghè, chùa Gia Cốc gắn liền với tên tuổi của quan Thái sư Lê Trung Hoa thời nhà Lý, người đã có công giúp vua đánh đuổi giặc Tống và được các triều đại sắc phong là “Thượng đẳng thần” tự “Đức Đại vương Thái sư".
Khi Thái sư Lê Trung Hoa qua đời, triều đình đã cấp ngân sách xây dựng đình miếu để thờ phụng ông, nhằm ghi nhớ công lao to lớn của ông đối với đất nước. Các triều đại kế tiếp đã sắc phong ông là “Thượng đẳng thần” và tự xưng là “Đức Đại vương Thái sư”. Người dân nơi đây cũng đã tôn vinh ông là Thành hoàng làng và lập tượng thờ để tưởng nhớ công ơn.
Với những chiến công lừng lẫy và sự kính trọng của nhân dân, Thái sư Lê Trung Hoa không chỉ là một vị tướng tài ba mà còn là biểu tượng của lòng trung nghĩa và sự cống hiến cho đất nước.
Kiến trúc và cảnh quan
Nghè Gia Cốc được xây dựng theo kiến trúc hình chữ Nhị, bao gồm 5 gian ở phần ngoài và 3 gian ở Hậu cung. Các vì kèo của nghè được thiết kế theo kiểu con chồng, một kỹ thuật truyền thống tinh xảo. Đặc biệt, đầu các con chồng được chạm khắc rất công phu, với các họa tiết tứ linh (long, ly, quy, phượng), biểu trưng cho những điều tốt đẹp và sự bảo vệ. Các đầu bẩy hiên cũng được chạm trổ hình tứ quý, mang đậm tính nghệ thuật và giá trị văn hóa cao.
Bên trong Hậu cung của nghè, có ba bệ thờ. Bệ thờ bên trái thờ Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, vị tướng tài ba nổi tiếng với chiến công trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên – Mông nhà Trần. Bệ thờ ở giữa dành để thờ Lê Trung Hoa, Thái sư dưới triều đại Lý, người có công lớn trong chiến đấu chống quân Tống. Bệ thờ bên phải thờ Phạm Ngũ Lão, một danh tướng tài ba khác trong lịch sử dân tộc, gắn liền với chiến công dưới triều đại Trần.
Cạnh nghè Gia Cốc là chùa Gia Cốc, có kiến trúc hình chữ Đinh, với tiền đường 5 gian và tam bảo 3 gian. Kiến trúc của chùa mang đậm phong cách truyền thống, với sự kết hợp hài hòa giữa không gian tôn nghiêm và nghệ thuật kiến trúc đặc sắc, thể hiện sự tôn kính với các vị thần linh và cũng là nơi sinh hoạt tâm linh của cộng đồng.
Hiện vật
5 đạo sắc phong niên đại Tự Đức năm thứ 6 (1853); niên đại Tự Đức năm thứ 31 (1878); niên đại Đồng Khánh năm thứ 2 (1887); niên đại Duy Tân năm thứ 3 (1909); niên đại Khải Định năm thứ 9 (1924).
4 bia đá cổ dựng tại hiên chùa Gia Cốc.
Thần tích chữ Hán do quan Thượng thư Bộ lễ Nguyễn Hiền theo lệnh vua sao lục bản chính vào năm Thuận Thiên tam niên bát nguyệt sơ tam nhật (3/8/1430)
Sự kiện và lễ hội
Lễ hội Nghè chùa Gia Cốc được phục dựng từ năm 1993 và nhanh chóng trở thành một sự kiện văn hóa ổn định, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân và du khách. Hằng năm, lễ hội được tổ chức vào tháng 3 âm lịch để tưởng nhớ ngày sinh của Đức Đại vương Lê Trung Hoa, kéo dài từ ngày 10 đến 12/3. Lễ hội bao gồm nhiều hoạt động phong phú, từ các nghi thức lễ tế và rước thành hoàng làng cho đến các trò chơi dân gian và diễn xướng truyền thống, đáp ứng nhu cầu tâm linh và tín ngưỡng của cộng đồng.
Nhân dân địa phương cùng du khách thập phương về tham dự lễ hội nghè, chùa Gia Cốc
Trong đó, lễ rước kiệu Thành hoàng làng Đức Đại vương Thái sư - Lê Trung Hoa thu hút hàng nghìn người tham gia
Phần lễ diễn ra trang trọng với các nghi thức như lễ Mộc Dục, lễ Cáo Tiết, lễ Tế Yên Vị, lễ Dâng Hương và đặc biệt là lễ Rước Kiệu Thần vào sáng ngày 11/3. Đây là phần lễ được người dân mong đợi nhất, thể hiện lòng thành kính đối với các vị thần linh và các anh hùng dân tộc.
Phần hội diễn ra rất sôi nổi với các trò chơi dân gian như cờ tướng, chọi gà, cùng các hoạt động giao lưu văn nghệ và thể thao, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân và du khách thập phương. Các hoạt động này tạo nên một không gian vui tươi và là cơ hội để củng cố tình đoàn kết cộng đồng.
Cờ tướng là trò chơi dân gian truyền thống của lễ hội nghè, chùa Gia Cốc
Lễ hội không chỉ là dịp để tưởng nhớ các anh hùng lịch sử mà còn là dịp để bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa, tín ngưỡng truyền thống của địa phương, đồng thời tôn vinh bản sắc văn hóa đặc trưng của Gia Cốc.